ประคบร้อน ประคบเย็น

ขณะ ออกกำลังกาย หรือเล่นกีฬา แล้วได้รับบาดเจ็บ ฟกช้ำ บวม ข้อเท้าแพลง หรือมีบาดแผลฉีกขาด มีเลือดออก การปฐมพยาบาลเบื้องต้น ควรใช้การประคบร้อน หรือประคบเย็นดี

การประคบร้อนหรือเย็น มีผลต่างกันอย่างไร การประคบร้อน จะทำให้เส้นเลือดบริเวณที่ถูกประคบขยายตัว มีผลทำให้มีเลือดมาเลี้ยงบริเวณนั้นเพิ่มขึ้น ส่วนการประคบเย็น จะทำให้เส้นเลือดหดตัว มีเลือดมาเลี้ยงน้อยลง ทำให้เลือดแข็งตัวง่ายขึ้น

ด้วยคุณสมบัติดังกล่าว เมื่อมีบาดแผล หกล้ม หรือฟกช้ำ ในช่วงแรกจึงควรใช้การประคบเย็น ถ้ามีเลือดออก เลือดจะหยุดโดยเร็ว ถ้ามีอาการบวม ฟกช้ำ จะช่วยไม่ให้บวมมากขึ้น ลดการหดเกร็งของกล้ามเนื้อ ความเย็นจะช่วยให้รู้สึกชา และลดการหลั่งสารที่ทำให้เกิดความปวดจึงลดการเจ็บปวดลงด้วย โดยควรประคบเย็นให้เร็วที่สุดในช่วง 24 - 48 ชั่วโมงแรกหลังได้รับบาดเจ็บ หลังจากนั้นจึงใช้การประคบร้อน เพื่อกระตุ้นการไหลเวียนของโลหิต เพิ่มเลือดมาเลี้ยงบริเวณนั้นเพิ่มขึ้น จะช่วยนำออกซิเจนและเม็ดเลือดขาว มาช่วยซ่อมแซมเนื้อเยื่อ และดูดกลับของเสียได้เร็วขึ้น ช่วยลดการสร้างพังผืดทำให้แผลหายเร็วขึ้น

วิธีประคบเย็น สามารถ ทำได้ง่ายๆ โดยใช้น้ำแข็งห่อผ้าเช็ดหน้าหรือผ้าขนหนู ใช้ผ้าชุบน้ำผสมน้ำแข็ง หรือถ้ามีถุงเจลสำหรับประคบร้อนเย็น ( cold-hot pack) ที่แช่ในตู้เย็นช่องแช่แข็งก็ได้ กดประคบบริเวณที่บาดเจ็บ ครั้งละ 15 - 20 นาที ทำซ้ำทุกๆ 2 ชั่วโมง ใน 24 ชั่วโมงแรก หรือทำซ้ำเมื่อผิวหนังกลับสู่อุณหภูมิปกติ หลังจากนั้นประคบห่างลง เป็น 3 - 4 ครั้งต่อวัน ในวันที่ 2 ควรให้บริเวณบาดเจ็บอยู่นิ่งๆ และยกสูงกว่าระดับหัวใจ ไม่ควรนวด คลึง บริเวณที่บาดเจ็บ เพราะจะยิ่งทำให้มีเลือดออก และบวมมากขึ้น การประคบเย็น ต้องระมัดระวัง อย่าให้น้ำแข็งกระทบผิวหนังโดยตรง หรือใช้ความเย็นจัดนานจนเกินไป การประคบเย็นยังสามารถใช้ประโยชน์ในภาวะอื่นๆ ได้แก่ ใช้บรรเทาอาการปวดศรีษะ มีไข้สูง ปวดเมื่อยตามตัว แผลมีดบาด เลือดกำเดาไหล แผลไฟไหม้น้ำร้อนลวกที่ไม่รุนแรงมาก เป็นต้น

วิธีประคบร้อน ใช้ผ้าชุบน้ำร้อนที่พอเหมาะ หรือใช้กระเป๋าน้ำร้อน ถุงเจลสำหรับประคบร้อนเย็น
( cold-hot pack) แช่ในน้ำร้อนประคบบริเวณบาดเจ็บหลังจาก 2 วันไปแล้ว ต้องระวังไม่ใช้ความร้อนมากเกินไป จะทำให้ผิวหนังพุพองได้ ควรประคบครั้งละ 15 - 20 นาที การประคบร้อนนอกจากช่วยลดอาการบวม ฟกช้ำ แล้วยังสามารถใช้บรรเทาอาการปวดเรื้อรัง ที่ไม่มีการอักเสบหรือบวม เช่น กรณีปวดหลัง ปวดประจำเดือน ปวดข้อ ปวดฟัน เต้านมคัดตึงในสตรีให้นมบุตร เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีการดัดแปลงใช้ถุงประคบร้อนร่วมกับสมุนไพร ช่วยให้ความรู้สึกผ่อนคลายในการทำสปา หรือ อโรมาเธอราปีอีกด้วย